Bốn khả năng đắc đạo, ba loại bệnh nhân

24 February 2021 Nguyễn Công Uyên 267 Views 0 Comments

[lwptoc]

⚃ BỐN KHẢ NĂNG ÐẮC ÐẠO

⚂ BA LOẠI BỆNH NHÂN

Trong bộ Puggalapaññaṭṭi (Nhân chế–định) của Tạng Abhidhamma (Vi Diệu Pháp) và trong Aṅguṭṭara nikāya (Tăng–chi bộ) có giải thích rằng:

Chúng–sanh được gặp Giáo–pháp của Ðức Chánh–đẳng–giác có bốn hạng:

❶ ⚀ UGGHĀṬIṬAÑÑU – KHAI THỊ TRI GIẢ.

Là hạng chúng–sanh tỏ ngộ pháp (dhammābhi–samayo) khi vừa mở đề. Tức là chứng–đắc từ sơ–quả đến A–la–hán như trường–hợp Ngài Sārīpuṭṭa, Moggallāna, Bāhiya… chỉ nghe câu pháp ngắn gọn cũng đắc đạo–quả.

❷ ⚁ VIPAÑCIṬAÑÑU – QUẢNG DIỄN TRI GIẢ.

Là hạng chúng–sanh không thể chứng Ðạo–quả khi nghe một câu pháp ngắn, một thời pháp ngắn, tuy nhiên, nếu thời pháp được giảng rộng, hay được lặp lại nhiều lần, người này chứng đạt đạo–quả, như trường–hợp Ngài Yāsa, trưởng giả Anāṭhapiṇḍika, bà Visākhā…

❸ ⚂ NEYYA – ỨNG DẪN GIẢ.

Là đắc đạo–quả do tuần tự tiến, tức là không thể chứng–đắc ngay, dù bài pháp được thuyết–giảng rộng.

Hạng người này cần phải được hướng dẫn, chiêm nghiệm cẩn thận với như lý tác–ý (yoniso manasikāra), lại phải thân–cận với bậc trí giả. Nhờ vậy, người này có thể chứng đạo–quả.

Hạng Neyya có nhiều hạng tùy theo thời gian hành–đạo và phước độ ba–la–mật (pāramī) tích trữ, cùng với phiền–não tiềm tàng mạnh hay yếu.

Hạng Neyya bao gồm những người hành–đạo với thời gian tối thiểu là 7 ngày cho đến cuối đời (như trưởng–lão Ciṭṭaguṭṭa mất 55 năm hành–đạo).

Nếu tinh–tấn hành–đạo từ 7 ngày cho đến khoảng giữa tuổi thọ, chúng–sanh này có thể chứng–đắc đạo–quả A–la–hán, vào cuối tuổi thọ chỉ có thể đắc đến Bất–lai quả mà thôi.

Mặt khác, nếu với thời gian 7 ngày đắc quả, người này phải tinh–tấn dõng mãnh, nếu không có tinh–tấn cao độ thì thời gian hành pháp sẽ kéo dài, 7 ngày có thể trở thành 7 tháng, 7 năm hoặc lâu hơn.

Và cần biết rằng: người Neyya, nếu sự tinh–tấn không đủ mạnh trong suốt cuộc đời, thì sự giải–thoát khổ không thể có được. Tức là, không thể giải–thoát trong Giáo–pháp đức Phật hiện–tại; tuy nhiên, cũng là pháp tinh–tấn pāramī, sẽ giải–thoát trong Giáo–pháp của Ðấng Chánh–giác vị–lai.

Sự giải–thoát trong Giáo–pháp của đức Phật vị–lai trở thành hiện thực, khi người này gặp lại chính pháp môn đang hành–trì trong hiện–tại, như trường–hợp Ngài Cūlapanṭhaka quán thể trược khi nhìn vào chiếc khăn vò trong tay, phát–triển tuệ–quán chứng–đắc A–la–hán cùng với Hóa–tâm minh, do tiền kiếp thường quán thể trược hay vị đệ tử của Ngài Sārīpuṭṭa, quán vô–thường qua tịnh–tướng hoa sen do đức Phật hóa hiện, chứng–đắc A–la–hán, vì trong tiền kiếp là thợ bạc thường nhìn tịnh tướng.

Cũng nên ghi nhận rằng: hạng Neyya có 2 loại là:

– Niyaṭa Neyya (xác định ứng dẫn giả): Là người được đức Phật thọ ký chắc chắn sẽ giải–thoát.

– Aniyaṭa Neyya (bất định ứng dẫn giả): Là người chưa được đức Phật thọ ký, sự giải–thoát khổ còn bất định, cho dù người ấy đã viên–mãn pháp ba–la–mật (pāramī), gặp được đức Phật Chánh–giác, như trường–hợp vua Ajāṭasaṭṭu (A–xà–thế).

❹ ⚃ PADAPARAMA – VĂN CÚ TỐI VI GIẢ.

Là hạng người không thể đắc đạo–quả trong kiếp sống ấy, cho dù người này nghe nhiều, nhớ nhiều, giảng pháp nhiều.

Hạng người này dù cố–gắng tinh–tấn hành pháp cũng không thể chứng–đắc đạo–quả, hạng người này chỉ có thể tích lũy phước báu ba–la–mật cùng tập khí (vāsanā).

Tuy không giải–thoát trong hiện kiếp, nhưng do tích lũy phước báu ba–la–mật theo con đường thiền Chỉ (samaṭha) hoặc thiền Quán (vipassanā), khi mệnh–chung sẽ sanh lên cõi trời, người ấy có thể đắc đạo–quả trong Giáo–pháp của Ðức Chánh–đẳng–giác trong kiếp ấy, như con ếch sanh làm thiên tử, hay công tử Maṭṭha kuṇḍali trong chú giải kinh Pháp–cú.

Ðức Phật đã tuyên thuyết có bốn hạng người như vậy.

BA LOẠI BỆNH NHÂN

Ðức Phật cũng tuyên thuyết về ba người bệnh liên–hệ đến bốn hạng người ở trên.

❶ – Bệnh nhân chắc chắn bình phục khi đúng thời, dù không cần phải uống thuốc hay chữa trị.

❷ – Bệnh nhân hy–vọng khỏi bệnh nếu uống đúng thuốc và chữa trị đúng phương–pháp.

❸ – Bệnh nhân không thể bình phục dù có uống đúng thuốc và chữa trị đúng phương–pháp.

🍀 Hạng bệnh nhân thứ nhất ám ý chỉ cho những chúng–sanh được Ðức Chánh–giác quá–khứ thọ ký (niyaṭa vāyākarana – tuyên bố nhất định).

🍀 Hạng bệnh nhân thứ hai ám chỉ hạng người Neyya, người bệnh có thể khỏi bệnh hoặc chết, ám chỉ cho hạng chúng–sanh có thể đắc đạo–quả hoặc không.

Nếu hạng người Neyya biết điều nào tốt nên thực–hành, điều nào xấu nên từ bỏ, có sự chỉ dạy đúng đắn từ vị minh–sư, đồng thời có nhiệt–tâm tinh–tấn đầy đủ, người này sẽ đắc đạo–quả trong hiện kiếp ấy.

Nhưng nếu hạng người này gặp nhiều chướng–ngại như: chấp hẳn tà–kiến, lầm đường, không từ bỏ dục–lạc.

Hoặc từ bỏ dục–lạc nhưng không gặp minh–sư, hoặc gặp minh–sư có được sự chỉ dạy đúng đắn, nhưng không có tinh–tấn dõng mãnh hành pháp.

Hoặc tuy có sự tinh–tấn dõng mãnh nhưng lại bệnh hoạn hay tuổi quá suy nhược, do đó sự tinh–tấn không đủ lực để tiến đạt đạo–quả trong kiếp này.

Hoặc giả, người này có đầy đủ điều–kiện đắc quả trong hiện–tại, nhưng lại phạm vào ngũ nghịch đại tội, hay tự làm hoại duyên lành của mình, như vua Ajāṭasaṭṭu (A–xà–thế) không đắc quả thánh vì phạm tội giết cha là vua Bimbisāra (Bình–sa–vương).

Tương truyền, vị ấy phải luân–hồi 2 A–tăng–kỳ kiếp (asaṅkheyyakappa) mới đắc quả Ðộc–giác Phật.

Trong sớ giải kinh Pháp–cú có ghi câu chuyện: Con vị trưởng giả Mahādhāna trong thời thanh xuân đã ham mê trụy lạc, lại uống rượu nên làm hoại trí, tâm không được an–tịnh, cũng không có cơ hội thân–cận Tam–bảo. Vị ấy khánh tận tài–sản, hai vợ chồng phải dẫn nhau đi xin ăn, nhìn thấy cảnh ngộ của vị ấy, đức Phật dạy rằng:

“– Này Ānanda! Nếu thời thanh xuân, ông Bà–la–môn này là vị tỳ–khưu trong Giáo–pháp Như–lai, sẽ là bậc A–la–hán.

Là tỳ–khưu trong thời trung niên sẽ là bậc Bất–lai, mệnh–chung được sanh về Tịnh–cư thiên (suddhāvāsa brahmaloka), tại đó sẽ Vô–dư Níp–bàn.

Lại nữa, nếu y xuất–gia vào thời đầu lão niên, sẽ trở thành vị Nhất–lai hay Dự–lưu, vĩnh viễn không rơi vào 4 khổ–cảnh (āpayaloka).

Nhưng nay cả thánh sản lẫn tục sản đều không còn”.

Như vậy, tuy đầy đủ pháp độ có thể chấm dứt luân–hồi trong kiếp ấy, nhưng không phải là niyaṭa neyya puggalā, không được đức Phật thọ ký nên Mahādhāna không thể đắc quả trong Giáo–pháp của đức Phật hiện–tại. Ðó là do các phiền–não đã huân tập trong quá–khứ dấy động, bất chấp sự–kiện được gặp đức Phật hay không.

Mặt khác, khi sa vào khổ–cảnh do ác–nghiệp tạo ra trong hiện–tại thì thời gian bị đọa kéo dài.

Nếu khi đức Phật Meṭṭeyya (Di–lạc) xuất hiện trên thế–gian, vị ấy không được sinh lên gặp Ngài, không thể tiếp nhận pháp. Thế là, sự khổ luân–hồi lại tiếp diễn.

Thế rồi, trải qua vô số kiếp địa cầu không có vị Chánh–giác xuất hiện, y còn phải luân–hồi mãi, còn chịu vô số đau–khổ trong thế gian.

Than ôi! Người có đầy đủ phước báu ba–la–mật lại đi ra khỏi pháp giải–thoát, không thể chuyển hóa kiếp hiện–tại thành kiếp chót để giải–thoát mọi thống khổ, đáng kinh–sợ thay.

Quan niệm chung trong thời hiện–tại này đều cho rằng: “Khi pháp ba–la–mật đầy đủ, dù muốn hay không cũng gặp được đức Phật, nghe pháp do Ngài thuyết và dù quan tâm hay không cũng sẽ giải–thoát”.

Những người có quan niệm như vậy, do không lưu ý đến người nhất định (niyaṭa puggala) tức là người đã được đức Phật Chánh–giác thọ ký hay người bất định (aniyaṭa puggala) là người chưa được thọ ký.

Chúng ta nên hiểu rằng: “Người Neyya bất định, có thể đắc đạo–quả trong hiện kiếp, nếu phát–triển tinh–tấn đầy đủ”.

Ngược lại, cho dù có phước ba–la–mật đầy đủ mà chểnh mảng, thiếu hay không có sự tinh–cần thì đạo–quả không thể có được trong Giáo–pháp đức Phật hiện–tại.

[PHI THỜI]

Ngoài ra, còn một số chúng–sanh khác tuy không bị ác–nghiệp cản trở, nhưng lại “sinh bất phùng thời”, như đạo sĩ Alāra, đạo sĩ Udaka có đủ phước ba–la–mật, lại rơi vào tám bất lợi (aṭṭhakkhaṇa: aṭṭha + akhaṇa; akhaṇa là không thuận lợi)

Ðó là: Khi Ðức Chánh–giác xuất hiện trong thế–gian, chúng sanh lại sanh vào:

① – Cõi Vô–sắc (arūmina).

② – Cõi Vô–tưởng (asaññāsaṭṭa).

③ – Vùng biên địa (paccanṭara), nơi mà Giáo–pháp Ðấng Như–lai khó lan truyền đến.

④ – Người lạc vô–nhân (viṭaliṅga): là người có dị tật bẩm sinh như điếc, vô căn, lưỡng căn, đần độn…

⑤ – Micchādiṭṭhi: chấp hẳn tà–kiến, là sanh vào dòng của những người chấp–thủ tà–kiến.

⑥ – Ngạ–quỉ (peṭa).

⑦ – Bàng–sanh (ṭiracchāna).

⑧ – Ðịa–ngục (niraya).

PHÁP–HÀNH CHỦ YẾU CHO NGƯỜI NEYYA VÀ PADAPARAMA

Nói chung, điều–kiện căn–bản cho đạo–quả sanh–khởi là giới–tịnh (sīlavisuddhi), tâm–tịnh (ciṭṭa visud–dhi) và tuệ–tịnh (paññavisuddhi). Nói gọn hơn là giới–định–tuệ.

Riêng hai hạng người: ugghāṭiṭaññu và vipañci–ṭaññu, chỉ nghe một thời pháp có thể chứng–đắc từ Tu–đà–hườn đến A–la–hán quả, do vậy giới –định không cần phải thực–hành nhiều và đây cũng là trường–hợp chứng–đắc của chư–thiên, phạm–thiên, của ông Anāṭhapiṇḍika, bà Visākhā…

Tuy nhiên giới–tịnh, tâm–tịnh, tuệ–tịnh vẫn cần thiết cho các vị Thánh hữu–học, vì cần phải thực–hành để tiến đắc các tầng thánh cao hơn.

Riêng các vị A–la–hán tuy viên–mãn các giai–đoạn thanh–tịnh, nhưng giới–tịnh, tâm–tịnh vẫn được vị A–la–hán thực–hành, với mục–đích “hiện–tại lạc–trú” (diṭṭhidhamma sukha vihāra).

Ðối với hai hạng Neyya và Padaparama thì giới–tịnh, tâm–tịnh, tuệ–tịnh là điều–kiện cơ–bản, cần phải thực–hành mới hy–vọng đạt đạo–quả.

Theo Aṭṭhakaṭhā (Chú giải): Ngàn năm đầu của Giáo–pháp đức Phật còn quả vị A–la–hán Tuệ phân–tích (paṭisambhidā paṭṭa arahanṭa).

Ngàn năm thứ hai còn quả vị A–la–hán Lục–thông (chalabhiñña arahanṭa).

Ngàn năm thứ ba còn quả vị A–la–hán Tam–minh (ṭevijjā arahanṭa) đồng thời mất tạng Diệu–pháp.

Tạng Diệu–pháp mất đồng nghĩa trí suy giảm, do đó Giáo–pháp hiện–tại (hơn 2500 năm) hai hạng ugghāṭi–ṭaññu và vipañciṭaññu không còn, chỉ còn hạng Neyya và Padaparama.

NEYYA PUGGALĀ

Người Neyya trong kiếp hiện–tại, nếu có sự tinh–cần dõng mãnh thực–hành pháp trợ–đạo như tứ Niệm–xứ, tứ Chánh–cần… có thể chứng–đắc thánh quả Nhập–lưu (soṭapannā).

Nếu sự tinh–cần chưa đủ đầy, sẽ trở thành thánh Nhập–lưu ở kiếp sau, tức là sau khi mệnh–chung tái sanh về thiên giới, tu–tập sẽ đạt quả vị Nhập–lưu.

Trái lại, hạng Neyya này xa rời pháp trợ–đạo, khi mệnh–chung xem như xa lìa Giáo–pháp của Ðức Chánh–đẳng–giác hiện–tại. Tuy nhiên, người Neyya này vẫn có thể đạt đạo–quả trong thời Giáo–pháp của đức Phật vị–lai, nếu may mắn gặp được Giáo–pháp của Ngài.

PADAPARAMA PUGGALĀ

Người Padaparama trong hiện–tại tuy không thể chứng đạo–quả, nhưng có sự nhiệt–tâm tinh–cần hành pháp trợ–đạo, khi mệnh–chung sanh về thiên giới, có thể đạt được đạo–quả trong Giáo–pháp hiện–tại, vì rằng “Thời–kỳ chư Thánh vẫn còn”.

Tuổi thọ Giáo–pháp của Ðức Như–lai là năm ngàn năm, khoảng thời gian ấy, đều là thời–kỳ của thánh quả trổ khai.

Bao giờ còn Bát chánh đạo, bấy giờ vẫn còn Thánh quả. Và như thế, người Padaparama cần tích cực lợi dung cơ hội cận kề Giáo–pháp, nhằm mục–đích tích trữ, gieo tạo phước ba–la–mật càng nhiều càng tốt. Tức là phải tích lũy, huân tập về giới–định–tuệ.

GIỚI (sīla)

Hạt giống (bīja = chủng tử) của giới là sự nghiêm trì năm giới, bát quan trai giới – không nói đâm–thọc, không nói hung–ác, không nói phù phiếm. Ðó là giới của thiện gia cư–sĩ.

Sa–di có 10 giới.

Tỳ–khưu có tứ Thanh–tịnh giới. Ðây là những hạt giống tạo thành sīla pāramī (giới độ), tùy theo phẩm mạo.

ÐỊNH (samādhi)

Hạt giống của Ðịnh là sự tinh–cần trong Chỉ–tịnh, ít nhất phải đạt được ấn–tướng Tiên–khởi (parikamma nimiṭṭa –chuẩn bị tướng) qua bốn mươi đề mục của pháp chánh–định (sammā samādhi) như: mười đề mục kasiṇa, mười đề mục tùy–niệm (anussaṭi)…

Nếu có thể cố–gắng tinh–cần hơn nữa, nên cố–gắng đạt đến cận–định (upācāra samādhi) và cuối cùng đắc định, gọi là An–chỉ định (appanā samādhi).

TUỆ (paññā)

Hạt giống tuệ là sự tu–tập những khả–năng phân–tích được danh (nāma), sắc (rūpa), uẩn (khandha), xứ (āyaṭana), giới (dhāṭu), đế (sacca), và duyên–khởi (paṭiccasammuppāda).

Hoặc là tu về tuệ–quán thấy rõ ba tướng–trạng của pháp hữu–vi là: vô–thường tướng (aniccā lakkhaṇa), khổ–tướng (dukkhā lakkhaṇa) và vô–ngã tướng (anaṭṭā lakkhaṇa).

Ðạo–tuệ (maggañāṇa) và quả–tuệ (phalañāṇa) phát–sanh do nương vào ba hạt giống Giới–định–tuệ.

Giới–định giống như vật trang điểm thế–gian trong thời hiện–hữu giáo pháp đức Phật ngay, cả trong kiếp không (suññaṭa kappa) là kiếp không có Ðức Chánh–đẳng–giác xuất hiện. Tức là giới –định có thể có trong bất cứ thời nào theo ý muốn của hành–giả tu–tập.

Riêng hạt giống tuệ liên quan đến danh–sắc, uẩn, xứ, giới, đế, duyên–khởi, chỉ xuất hiện trong thời Giáo–pháp của Ðấng Chánh–giác.

Ngoài Giáo–pháp của đức Phật, không nơi nào, thời nào được nghe nói những từ ngữ liên quan đến trí như những từ ngữ ấy.

Do đó, người có duyên lành sinh ra trong thời hiện–tại, vào lúc Giáo–pháp của đức Phật đang hưng thịnh, nên có ý–niệm gieo hạt giống đạo–tuệ, quả–tuệ để đạt đến cứu cánh giải–thoát vào thời vị–lai, nên đặc biệt chú ý đến tuệ về chân–đế (paramaṭṭhasacca ñāṇa).

Trong bộ Abhidhammaṭṭha saṅgaha (Thắng–pháp nghĩa nhiếp) có nêu lên bốn pháp chân–đế là tâm, sở–hữu tâm, sắc–pháp và Níp–bàn.

Ðó là bốn pháp rất khó xuất hiện trong thế–gian và ít người nhận–thức rõ.

Việc nhận–thức được bốn pháp này còn khó hơn tích lũy hạt giống giới – định. Tối thiểu nên cố–gắng đạt cho được tuệ–quán phân–biệt được tứ–đại (đất, nước, lửa, gió), là thành–phần vật–chất cấu tạo nên thân thể của một chúng–sanh. Nếu có tuệ–quán thấy rõ tứ–đại, người này có được kho hạt giống trí tốt, dù họ không có được trí về Abhidhamma (Thắng–pháp).

Như vậy: có thể nói rằng: “SINH RA GẶP PHẬT–PHÁP LÀ MỘT HẠNH–PHÚC LỚN NHẤT”.

[Nguồn trích dẫn: Đường đến Giác ngộ: 37 phần Bồ đề – (TK Chánh Minh dịch từ nguyên tác của Trưởng Lão Ledi Sayadaw?)