Chánh niệm là gì

12 August 202312 August 2023 DNA 190 Views 0 Comments MinhSát, ThiềnChỉ, ThiềnQuán, TứNiệmXứ

CHÁNH NIỆM LÀ GÌ❓

(Sumangala Bhikkhu Viên Phúc)

–––––––––––––––––––––––––

– LT: Dạ thưa Sư, con có một câu hỏi Sư có thể chỉ bảo con được không ạ? Con có tìm thể trên Facebook Sư nhưng chưa tìm được đáp án

… Con thấy có một số ý kiến cho rằng Chánh niệm có thể đạt được khi đang hút thuốc, uống rượu, xem phim, nghe nhạc,…

điều này liệu có vấn đề gì không thưa Sư?

– Sumangala Bhikkhu Viên Phúc:

🔹 KHÔNG PHÍ THỜI GIAN VÀO NHỮNG NGUỒN THÔNG TIN KHÔNG ĐÁNG TIN CẬY.

–––––––––––––––––––––––––

Không phải “làm gì biết nấy” là Chánh niệm. Con bò khi nó đi, khi nó ăn, nó cũng biết nó đang đi, nó cũng biết nó đang ăn, nhưng chắc chắn đó không phải là Chánh niệm. Khi rửa bát có sự chăm chú vào việc rửa bát thì bát được rửa sạch, chứ “làm gì biết nấy” như vậy suốt đời cũng không thể có trí tuệ dẫn đến giác ngộ giải thoát – đó không phải là Chánh niệm.…

Đức Phật không nói những điều như vậy về Chánh niệm, các bậc Thánh tăng không nói những điều như vậy về Chánh niệm. Còn trong thiên hạ thì có đủ mọi hạng người, họ có thể nói đủ mọi điều thượng vàng hạ cám, và trong trường hợp này họ đảo điên lẫn lộn Chánh niệm với Tà niệm – và với tà trí như vậy thì chúng ta cũng sẽ không ngạc nhiên khi nghe họ nói rằng Chánh niệm có thể đạt tới khi đang sát sinh, trộm cắp, tà dâm, nói láo… ⇛⇛⇛ Vậy người có trí nên dành thời gian suy xét, học và làm theo những lời giảng dạy của Bậc Toàn trí, của các bậc Thánh tăng (ghi lại trong Tam Tạng Kinh Điển), hay sẽ phung phí thời gian vào ý kiến của những người phàm phu hạ liệt đầy rẫy trong thiên hạ?

🔹 KHÔNG GIỮ GIỚI, CON ĐƯỜNG TÁI SINH LÀM NGƯỜI VÀ CHƯ THIÊN BỊ ĐOẠN TIỆT.

–––––––––––––––––––––––––

Nếu có người vì thiếu Chánh niệm Tỉnh giác, không thu thúc thân – khẩu – ý mà phạm giới, thì nếu Chánh niệm có quay trở về với người đó, có mặt trong thời khắc đó, thì biểu hiện đầu tiên của Chánh niệm sẽ là ngăn chặn thân, khẩu không phạm giới ⇛⇛⇛Người đó sẽ ngay lập tức tác ý tránh xa việc phạm giới, trong tâm người đó sẽ có hổ thẹn tội lỗi và ghê sợ tội lỗi được khởi sinh, và người đó biết sám hối để không tái phạm.

“Ngũ giới bất trì Nhân, Thiên lộ triệt”: không giữ giới là con đường đi thẳng xuống bốn đọa xứ Địa ngục, Súc sinh, Ngạ quỷ, Atula, hoàn toàn không có cơ hội làm người hoặc chư thiên, và như vậy đồng nghĩa với việc không có cơ hội gặp, nghe và thực hành Chánh pháp dẫn đến giác ngộ giải thoát khi Đức Phật Chánh Đẳng Giác hiện khởi trên thế gian.

Vì vậy để tránh si mê đắm chìm trong dục lạc, việc uống rượu và nghiện ngập các chất say, nghe nhạc…cùng các giới luật khác như tác ý tránh xa sát sinh, trộm cắp, tà dâm, nói láo… đã được Đức Phật toàn trí chế định ngăn cấm để giúp người có trí vun bồi giới hạnh, gìn giữ thân khẩu trong sạch làm nền tảng căn bản để thanh tịnh tâm (vun bồi Chánh Định), để phát triển Tuệ giác (Minh sát Tuệ cho đến Đạo tuệ) cắt đứt mọi gốc rễ Tham – Sân – Si không còn dư sót, dẫn đến giác ngộ giải thoát hoàn toàn và vĩnh viễn mọi khổ đau phiền não, chấm dứt sinh tử luân hồi trong Tam giới, đạt được hạnh phúc thật sự, tự do thật sự – Niết bàn.

🔹 CHÁNH NIỆM KHỞI SINH TỪ ĐÂU❓

–––––––––––––––––––––––––

Trong Trung Bộ Kinh – 117. Ðại kinh Bốn mươi, Đức Phật có giảng rằng Chánh niệm (tức Tứ niệm xứ satipaṭṭhāna) khởi sinh từ Chánh tinh tấn:

“… Chánh tư duy, này các Tỷ–kheo, do chánh kiến, được khởi lên.

Chánh ngữ do chánh tư duy được khởi lên.

Chánh nghiệp do chánh ngữ được khởi lên.

Chánh mạng do chánh nghiệp được khởi lên.

Chánh tinh tấn do chánh mạng được khởi lên.

Chánh niệm do chánh tinh tấn được khởi lên.

Chánh định do chánh niệm được khởi lên.

Chánh trí do chánh định được khởi lên.

Chánh giải thoát do chánh trí được khởi lên.…”

[https://suttacentral.net/mn117/vi/minh_chau ]

Và chúng ta cần biết rõ ràng rằng Chánh tinh tấn tức là nỗ lực làm phát sinh, làm phát triển các thiện pháp, và nỗ lực ngăn chặn, diệt trừ các ác, bất thiện pháp. Do vậy với những người không có Chánh tinh tấn để giữ giới ngăn chặn các ác, bất thiện pháp thì Chánh niệm không thể sinh khởi, không thể có mặt.

“Này các Tỷ kheo, và thế nào là Chánh tinh tấn?

❶ Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo, đối với các ác, bất thiện pháp chưa sanh, khởi lên ý muốn không cho sanh khởi; vị này nỗ lực, tinh tấn, quyết tâm, trì chí.

❷ Ðối với các ác, bất thiện pháp đã sanh, khởi lên ý muốn trừ diệt, vị này nỗ lực, tinh tấn, quyết tâm, trì chí.

❸ Ðối với các thiện pháp chưa sanh, khởi lên ý muốn khiến cho sanh khởi; vị này nỗ lực, tinh tấn, quyết tâm, trì chí.

❹ Ðối với các thiện pháp đã sanh, khởi lên ý muốn khiến cho an trú, không cho băng hoại, khiến cho tăng trưởng, phát triển, viên mãn. Vị này nỗ lực, tinh tấn, quyết tâm, trì chí. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Chánh tinh tấn.” [Trường Bộ Kinh – 22. Đại kinh Tứ niệm xứ]

🔹 CHÁNH NIỆM LÀ GÌ❓

–––––––––––––––––––––––––

Nói tóm tắt ngắn gọn thì Chánh niệm sammāsati là Tứ niệm xứ satipaṭṭhāna – con đường duy nhất dẫn đến Niết Bàn.

Nhưng để có hiểu biết đầy đủ và đúng đắn lời Phật dạy về Chánh niệm chúng ta cần phải trả lời đầy đủ, rõ ràng và cụ thể 6 câu hỏi liên quan đến Chánh niệm – căn cứ trên những lời giảng dạy của chính Đức Phật bậc Toàn trí Chánh Đẳng Giác trong Đại kinh Tứ Niệm Xứ – đó là:

❶ Chánh niệm về cái gì❓

[Đề mục của Chánh niệm là gì❓]

– Chánh niệm về sự sinh, sự diệt, sự sinh và diệt [Samudayadhamma – vayadhamma samudayavayadhamma] của thân, thọ, tâm, pháp, tức của danh và sắc, tức của chân đế hữu vi.

❷ Chánh niệm ở nơi đâu❓

[Chỗ nào có thể an trú Chánh niệm❓]

– Ở trên thân, trên thọ, trên tâm, trên pháp [kāye – vedanāsu – citte – dhammasu]. Ở bên trong (nội), ở bên ngoài (ngoại), ở bên trong bên ngoài (nội ngoại) [ajjhattaṁ – bahiddhā – ajjhattabahiddhā].

❸ Chánh niệm khi nào❓

[Lúc nào có thể vun bồi Chánh niệm❓]

– Khi thở vô, khi thở ra;

– Khi đi, khi đứng, khi ngồi, khi nằm;

– Khi bước tới, khi bước lui;

– Khi ngó tới, khi ngó lui;

– Khi co tay, khi khi duỗi tay;

– Khi mang áo Tăng–già–lê, khi mang bát, khi mang y;

– Khi ăn, khi uống, khi nhai, khi nếm;

– Khi đi đại tiện, khi đi tiểu tiện;

…

[Bất cứ khi nào trừ khi ngủ]

❹ Chánh niệm như thế nào❓

[Muốn Chánh niệm phải làm như thế nào❓]

⑴ – Quán sát đi, quán sát lại [anupassī = anu lặp đi lặp lại + passī quán sát ghi nhận]:

⑵ – Nhiệt tâm [ātāpī = nhiệt tâm thiêu đốt các ác bất thiện pháp = tứ chánh cần];

⑶ – Tỉnh giác [sampajāno = tỉnh giác = hiểu biết về lợi ích, về thích hợp, về hành xứ, về bản chất thực tính pháp];

⑷ – Niệm [satimā = chú tâm niệm nhớ đến thân – thọ – tâm – pháp (tức danh – sắc / ngũ uẩn = chân đế hữu vi) trong sát na hiện tại cùng ba yếu tố nêu bên trên = Chánh niệm].

❺ Chánh niệm để làm gì❓

[Mục đích hay lợi ích của Chánh niệm là gì❓]

– Để chế ngự mọi tham – ưu trên đời.

– Để sống không nương tựa, không chấp trước một vật gì ở trên đời.

– Để đưa đến thanh tịnh cho chúng sanh, vượt khỏi sầu – bi, diệt trừ khổ – ưu, thành tựu chánh lý (Đạo), chứng ngộ Niết bàn (Quả).

– Một là chứng Chánh trí [Alahán Quả] ngay trong hiện tại, hai là nếu còn hữu dư y, thì chứng Quả Bất hoàn.

❻ Thời gian cần thiết để thành tựu viên mãn Chánh niệm (Tứ niệm xứ Satipaṭṭhāna)❓

[Cần phải tu tập Chánh niệm bao lâu để đạt được kết quả❓]

– Tu tập Bốn Niệm xứ này như vậy trong 7 năm… cho đến trong 7 ngày >> có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại; hai là nếu còn hữu dư y, chứng quả Bất hoàn.

–––––––––––––––––––––––––

CHÁNH KINH

–––––––––––––––––––––––––

… Này các Tỷ kheo, đây là con đường độc nhất, đưa đến thanh tịnh cho chúng sanh, vượt khỏi sầu bi, diệt trừ khổ ưu, thành tựu chánh lý, chứng ngộ Niết bàn.

Ðó là Bốn niệm xứ.

Thế nào là bốn?

Này các Tỷ kheo, ở đây vị Tỷ kheo

① sống, quán thân trên thân, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời;

② sống, quán cảm thọ trên các cảm thọ, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời;

③ sống, quán tâm trên các tâm nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời;

④ sống, quán pháp quán pháp trên các pháp, tinh cần tỉnh giác, chánh niệm để chế ngự tham ưu ở đời.

–––––––––––––––––––––––––

… Này các Tỷ kheo, thế nào là Chánh niệm?

Này các Tỷ kheo, ở đây vị Tỷ kheo

① sống, quán thân trên thân, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời;

② sống, quán cảm thọ trên các cảm thọ, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời;

③ sống, quán tâm trên các tâm nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời;

④ sống, quán pháp quán pháp trên các pháp, tinh cần tỉnh giác, chánh niệm để chế ngự tham ưu ở đời.

Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Chánh niệm.

–––––––––––––––––––––––––

… Lại nữa, này các Tỷ keo, Tỷ kheo đi, tuệ tri: “Tôi đi”;

hay đứng, tuệ tri: “Tôi đứng”;

hay ngồi, tuệ tri: “Tôi ngồi”;

hay nằm, tuệ tri: “Tôi nằm”.

Thân thể được sử dụng như thế nào, vị ấy biết thân như thế ấy.

Như vậy, vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay vị ấy sống quán thân trên ngoại thân; hay vị ấy sống quán thân trên cả nội thân, ngoại thân.

Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên thân; hay vị ấy sống quán tánh diệt tận trên thân; hay vị ấy sống quán tánh sanh diệt trên thân.

“Có thân đây”, vị ấy an trú chánh niệm như vậy với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán thân trên thân.

Lại nữa, này các Tỷ kheo, Tỷ kheo, khi bước tới, bước lui, biết rõ việc mình đang làm.

Khi ngó tới, ngó lui, biết rõ việc mình đang làm.

Khi co tay khi duỗi tay biết rõ việc mình đang làm.

Khi mang áo Sanghàti (Tăng–già–lê), mang bát, mang y, biết rõ việc mình đang làm.

Khi ăn, uống, nhai, nếm, biết rõ việc mình đang làm.

Khi đi đại tiện, tiểu tiện, biết rõ việc mình đang làm.

Khi đi, đứng, ngồi, nằm, biết rõ việc mình đang làm.

Như vậy, vị ấy sống quán thân trên nội thân; hay sống quán thân trên ngoại thân; hay sống quán thân trên cả nội thân, ngoại thân.

Hay vị ấy sống quán tánh sanh khởi trên thân; hay sống quán tánh diệt tận trên thân; hay sống quán tánh sanh diệt trên thân.

–––––––––––––––––––––––––

… Như vậy vị ấy sống quán thọ trên các nội thọ; hay sống quán thọ trên các ngoại thọ; hay sống quán thọ trên cả các nội thọ, ngoại thọ.

Hay sống quán tánh sanh khởi trên các thọ; hay sống quán tánh diệt tận trên các thọ; hay sống quán tánh sanh diệt trên các thọ.

“Có thọ đây”, vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước một vật gì ở trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán thọ trên các thọ.

–––––––––––––––––––––––––

… Như vậy vị ấy sống quán tâm trên nội tâm; hay sống quán tâm trên ngoại tâm; hay sống quán tâm trên nội tâm, ngoại tâm.

Hay sống quán tánh sanh khởi trên tâm; hay sống quán tánh diệt tận trên tâm; hay sống quán tánh sanh diệt trên tâm.

“Có tâm đây”, vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy vị Tỷ kheo sống quán tâm trên tâm.

–––––––––––––––––––––––––

… Như vậy vị ấy sống quán pháp trên các nội pháp; hay sống quán pháp trên các ngoại pháp; hay sống quán pháp trên cả các nội pháp, ngoại pháp.

Hay sống quán tánh sanh khởi trên các pháp; hay sống quán tánh diệt tận trên các pháp; hay sống quán tánh sanh diệt trên các pháp.

“Có những pháp ở đây”, vị ấy sống an trú chánh niệm như vậy, với hy vọng hướng đến chánh trí, chánh niệm. Và vị ấy sống không nương tựa, không chấp trước một vật gì trên đời. Này các Tỷ kheo, như vậy Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp.

–––––––––––––––––––––––––

… Này các Tỷ kheo, vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này như vậy trong bảy năm, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại; hai là nếu còn hữu dư y, chứng quả Bất hoàn.

Này các Tỷ kheo, không cần gì đến bảy năm, một vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này như vậy trong sáu năm … trong năm năm … trong bốn năm … trong ba năm … trong hai năm … trong một năm, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại; hai là nếu còn hữu dư y, chứng quả Bất hoàn.

Này các Tỷ kheo, không cần gì đến một năm, một vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này trong bảy tháng, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại, hay nếu còn hữu dư y, thì chứng quả Bất hoàn.

Này các Tỷ–kheo, không cần gì bảy tháng, một vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này trong sáu tháng … trong năm tháng … trong bốn tháng … trong ba tháng … trong hai tháng … trong một tháng … trong nửa tháng … vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại, hai là nếu còn hữu dư y, thì chứng quả Bất hoàn.

Này các Tỷ–kheo, không cần gì nửa trngg, một vị nào tu tập Bốn Niệm xứ này trong bảy ngày, vị ấy có thể chứng một trong hai quả sau đây: Một là chứng Chánh trí ngay trong hiện tại, hai là nếu còn hữu dư y, thì chứng quả Bất hoàn.

Này các Tỷ kheo, đây là con đường độc nhất đưa đến sự thanh tịnh cho chúng sanh, vượt khỏi sầu bi, diệt trừ khổ ưu, thành tựu Chánh lý, chứng ngộ Niết Bàn.

Ðó là Bốn Niệm xứ.

– Hết trích dẫn –

Nguồn trích dẫn: Trường Bộ Kinh – 22. Đại kinh Tứ niệm xứ

Cầu mong cho quý đạo hữu có được những hiểu biết đúng đắn và đầy đủ về Chánh niệm theo lời Phật dạy, để có thể thực hành đúng đắn, gặt hái được kết quả thiết thực ngay trong kiếp sống này để sớm đạt tới giác ngộ giải thoát hoàn toàn và vĩnh viễn mọi khổ đau phiền não, chấm dứt sinh tử luân hồi trong Tam giới, đạt được hạnh phúc thật sự, tự do thật sự – Niết bàn.

Sādhu! Sādhu! Sādhu!

Trong tâm từ,

Sumangala Bhikkhu Viên Phúc

Bài viết liên quan